മഹാ കുംഭ 2025: തീർഥാടകരുടെ വലിയ പ്രവാഹം, സുരക്ഷയും പരിസ്ഥിതി സംരക്ഷണവും

✍Unni Thalakkasseri

പ്രയാഗ്‌രാജ് മഹാ കുംഭം 2025 42-ാംദിവസം പിന്നിട്ടപ്പോൾ , ഫെബ്രുവരി 23 രാവിലെ 8 മണിവരെയുള്ള കണക്കുകൾ പ്രകാരം 31.70 ലക്ഷത്തിലധികം തീർഥാടകർ ഗംഗായിൽ പുണ്യസ്നാനം നടത്തി. ശനിയാഴ്ച മാത്രം 1.43 കോടി പേർ സ്നാനത്തിനായി എത്തി. മഹാശിവരാത്രി സ്നാനത്തിനുള്ള ഒരുക്കങ്ങൾ വിലയിരുത്തുന്നതിനായി ഉത്തർപ്രദേശ് മുഖ്യമന്ത്രി യോഗി ആദിത്യനാഥ് ഒമ്പത് മണിക്കൂർ മഹാ കുംഭനഗരിയിൽ ചെലവഴിക്കും. അതേസമയം, പ്രതിരോധ മന്ത്രി രാജ്‌നാഥ് സിംഗ് ഇന്ന് പ്രയാഗ്‌രാജ് സന്ദർശിക്കുമെന്ന് പ്രതീക്ഷിക്കുന്നു.

ശനിയാഴ്ച, കേന്ദ്രമന്ത്രി ജെ.പി. നദ്ദ സംഗം  ഗസ്റ്റ് ഹൗസിനടുത്തുള്ള ഘട്ടിൽ  സ്നാനം നടത്തുകയും ലത് ഹനുമാൻ ക്ഷേത്രം, അക്ഷയ് വത് എന്നിവ സന്ദർശിക്കുകയും ചെയ്തു.

 ഉത്തർപ്രദേശിലെ പ്രയാഗ്‌രാജിൽ 2025 ലെ മഹാകുംഭമേള അതിഗംഭീരമായി നടക്കുനടക്കുകയാണ് , കോടിക്കണക്കിന് ഭക്തർ എല്ലാ ദിവസവും ത്രിവേണി സംഗമത്തിൽ പുണ്യസ്നാനം ചെയ്യുന്നു. കുംഭമേളയുടെ സമാപനത്തിന് വെറും മൂന്ന് ദിവസം മുമ്പ്, ഇതുവരെ 62 കോടി ഭക്തർ മഹാാകുംഭത്തിൽ പങ്കെടുത്തിട്ടുണ്ടെന്നും ഒരു നിശ്ചിത കാലയളവിൽ ഇത്രയും വലിയ ആളുകളുടെ ഒത്തുചേരൽ തന്നെ "നൂറ്റാണ്ടിലെ അപൂർവ സംഭവങ്ങളിൽ ഒന്നാണ്" എന്നും ഉത്തർപ്രദേശ് മുഖ്യമന്ത്രി യോഗി ആദിത്യനാഥ് ഞായറാഴ്ച പറഞ്ഞു

ഇത്തവണത്തെ മഹാകുംഭമേളയ്ക്ക് എത്തുന്ന ഭക്തരെക്കുറിച്ച് സംസാരിക്കവെ, ഇതുവരെ 62 കോടി ഭക്തർ പരിപാടിയിൽ എത്തിയിട്ടുണ്ടെന്ന് മുഖ്യമന്ത്രി ആദിത്യനാഥ് പറഞ്ഞു.

''ലോകത്തിലെ ഏതൊരു സംഭവത്തിലും, അത് ആത്മീയമായാലും വിനോദസഞ്ചാരപരമായാലും, ഒരു നിശ്ചിത കാലയളവിൽ ഇത്രയും വലിയ ഒരു കൂട്ടം ആളുകൾ ആ ചടങ്ങിൽ ഒത്തുകൂടുകയും ആ പരിപാടിയുമായി ഐക്യപ്പെടുകയും ചെയ്യുന്നത് നൂറ്റാണ്ടിലെ ഏറ്റവും അപൂർവ സംഭവങ്ങളിൽ ഒന്നാണെന്ന് ഞാൻ കരുതുന്നു,'' അദ്ദേഹം പറഞ്ഞു.

ഇന്ത്യയിലെ ജനങ്ങൾക്ക് അവരുടെ പാരമ്പര്യങ്ങളിൽ നിന്നും സംസ്കാരത്തിൽ നിന്നും വേർപെട്ടതായി തോന്നുന്ന ഒരു കാലം വരുമെന്ന് സങ്കൽപ്പിച്ചിരുന്നിരിക്കാമെന്ന് ഗോരക്ഷപീഠത്തിലെ മഹന്ത് കൂടിയായ ആദിത്യനാഥ് അഭിപ്രായപ്പെട്ടു.

ആ സുപ്രധാന ബന്ധം പുനഃസ്ഥാപിക്കുന്നതിനും, ജനങ്ങളെ അവരുടെ ആത്മീയ വേരുകളിലേക്കും സാംസ്കാരിക പൈതൃകത്തിലേക്കും തിരികെ കൊണ്ടുവരുന്നതിനും ശക്തമായ ഒരു മാധ്യമമായി കുംഭമേള പ്രവർത്തിക്കുമെന്ന് അദ്ദേഹം ഊന്നിപ്പറഞ്ഞു.

മലിനീകരണ നിയന്ത്രണ ബോർഡിന്റെ നടപടികൾ

മഹാ കുംഭത്തിനിടെ ഗംഗാ നദിയുടെ ജലനിലവാരം ഉറപ്പാക്കുന്നതിനായി കേന്ദ്ര മലിനീകരണ നിയന്ത്രണ ബോർഡ് (CPCB) പ്രതിദിനം ജലപരിശോധന നടത്തുന്നു. ഇതിനൊപ്പം, 200 കിലോമീറ്റർ താൽക്കാലിക ഡ്രെയിനേജ് ശൃംഖല സ്ഥാപിച്ച് പൂക്കളും പൂജാ വസ്തുക്കളും വേർതിരിച്ച് മലിനജലസംസ്‌കരണ കേന്ദ്രങ്ങളിലേക്ക് മാറ്റാനുള്ള നടപടികളും ശക്തിപ്പെടുത്തിയിട്ടുണ്ട്.

നൂതന സാങ്കേതികവിദ്യകൾ ഉപയോഗിച്ച് മനുഷ്യ മാലിന്യ സംസ്‌കരണവും മലിനജല ശുദ്ധീകരണവും കാര്യക്ഷമമാക്കാൻ അധികൃതർ പ്രവർത്തിച്ചുവരുന്നു. 12 വർഷത്തിലൊരിക്കൽ പ്രയാഗ്‌രാജിൽ നടക്കുന്ന ഈ മഹത്തായ മതസമ്മേളനം 45 ദിവസം നീണ്ടുനിൽക്കുന്നു. 

സ്നാനദിനങ്ങളും തീർഥാടകബഹുല്യം 

ജനുവരി 29-നു നടന്ന മൗനി അമാവാസ്യ സ്നാനത്തിനിടയിൽ ഏകദേശം 50 ലക്ഷം തീർഥാടകരെത്തിയതായി കണക്കാക്കുന്നു. സ്നാനാനന്തര ക്രമീകരണങ്ങൾ കാര്യക്ഷമമാക്കുന്നതിനായി 1.45 ലക്ഷം താൽക്കാലിക ശൗചാലയങ്ങൾ, മലിനജല കൈകാര്യം ചെയ്യുന്നതിനുള്ള പ്രീഫാബ്രിക്കേറ്റഡ് ഫെക്കൽ സ്ലഡ്ജ് ട്രീറ്റ്മെന്റ് പ്ലാന്റുകൾ (FSTP), 200 കിലോമീറ്റർ താൽക്കാലിക മലിനജല സംഭരണ .ശൃംഖലകൾ എന്നിവ സ്ഥാപിച്ചു.

ഗംഗാ ജലത്തിന്റെ ഗുണനിലവാരം

മഹാ കുംഭത്തിനിടെ ഗംഗാ ജലത്തിന്റെ സുരക്ഷിതത്വം ഉറപ്പാക്കാൻ അധികൃതർ പ്രത്യേക ശ്രദ്ധ ചെലുത്തുന്നു. ഉത്തർപ്രദേശ് ചീഫ് സെക്രട്ടറി മനോജ് കുമാർ സിംഗ് അഭിപ്രായപ്പെട്ടത്:

"ജലഗുണനിലവാര സംരക്ഷണത്തിനായി എല്ലാ ശുദ്ധീകരണ മാനദണ്ഡങ്ങൾ  നിരീക്ഷിക്കുകയും നിയന്ത്രിക്കുകയും ചെയ്യുന്നു. BOD (Biological Oxygen Demand) മൂല്യം എല്ലായിപ്പോഴും  3 യൂണിറ്റിൽ താഴെയായിരിക്കണം. മലിനജലസംസ്‌കരണ പ്ലാന്റിലേക്ക് പ്രവേശിക്കാത്ത എല്ലാ ഡ്രെയിനുകളും താൽക്കാലികമായി ടാപ്പ് ചെയ്യുന്നു."

നദിയുടെയും ഘാട്ടുകളുടേയും  പരിശുദ്ധി നിലനിർത്തുന്നതിനായി "ഗംഗാ സേവാദൂത്" ടീമുകൾ റൊട്ടേഷൻ ഷിഫ്റ്റുകളിലെ സേവനം തുടരുന്നു. 

ഹൈടെക് മലിനജല സംസ്കരണ പ്ലാന്റുകൾ മുതൽ പ്രകൃതിദത്ത ശുദ്ധീകരണ കുളങ്ങൾ വരെ, ഓരോ ഘടകങ്ങളും പരിസ്ഥിതിയുടെ പവിത്രത നിലനിർത്തുന്നതിൽ നിർണായക പങ്ക് വഹിക്കുന്നു. പാരമ്പര്യത്തിന്റെയും സാങ്കേതികവിദ്യയുടെയും ഈ യോജിപ്പുള്ള മിശ്രിതം മഹാ കുംഭമേളയുടെ  ആത്മീയ സത്ത സംരക്ഷിക്കുക മാത്രമല്ല, ലോകമെമ്പാടുമുള്ള ഭാവിയിലെ വലിയ ഒത്തുചേരലുകൾക്ക് ഒരു മാനദണ്ഡം ആകുകകൂടിയാണ് ചെയ്യുന്നത്.

 ഒരു വലിയ ആത്മീയലക്ഷ്യത്തിനായി  ഒത്തുചേരുന്ന ദശലക്ഷക്കണക്കിന് ആളുകളാൽ നിറഞ്ഞ, നിമിഷാർദ്ധം കൊണ്ട്   തിരക്കേറിയ നഗരത്തെ സങ്കൽപ്പിക്കുക. ഏകദേശം 40 കോടി സന്ദർശകരെ ആകർഷിക്കുന്ന 45 ദിവസത്തെ മതപരമായ പരിപാടി. ഓരോ ദിവസവും ഉൽപ്പാദിപ്പിക്കപ്പെടുന്ന  മാലിന്യങ്ങൾ കൈകാര്യം ചെയ്യുന്നതിനുള്ള ലോജിസ്റ്റിക് വെല്ലുവിളി സങ്കല്പിക്കുന്നതിനും അപ്പുറമാണ് . എന്നിരുന്നാലും ഇത്തരം കാര്യങ്ങളെ പ്രായോഗികമായി എങ്ങിനെ നേരിടണം എന്ന ചിന്തകൾ ആധുനിക സാങ്കേതിക വിദ്യ എന്ന പ്രധിവിധിയിലേക്ക് അധികൃതരെ എത്തിച്ചു . ഈ ഹെർക്കുലിയൻ ദൗത്യം ഏറ്റെടുക്കുന്നതിനായി അധികൃതർ   ഇന്ത്യയിലെ പ്രമുഖ ശാസ്ത്ര സ്ഥാപനങ്ങളായ ഇന്ത്യൻ ബഹിരാകാശ ഗവേഷണ സംഘടനയുടെയും ഭാഭ ആറ്റോമിക് ഗവേഷണ കേന്ദ്രത്തിന്റെയും (BARC) സഹായം തേടി.

 മഹാ കുംഭമേളയിലെ മാലിന്യ ഉത്പാദനത്തിന്റെ തോത് അമ്പരപ്പിക്കുന്നതാണ്: പ്രതിദിനം ഏകദേശം 16 ദശലക്ഷം ലിറ്റർ മലമൂത്ര വിസർജ്ജനവും 240 ദശലക്ഷം ലിറ്റർ ചാരജലവും, ദശലക്ഷക്കണക്കിന് തീർത്ഥാടകരിൽ നിന്നുള്ള വൻതോതിലുള്ള ഖരമാലിന്യവും. ഇത് കൈകാര്യം ചെയ്യുന്നതിന് അത്യാധുനിക പരിഹാരങ്ങൾ ആവശ്യമാണ്, അവിടെയാണ് നൂതന സാങ്കേതികവിദ്യകൾ പ്രസക്തമാകുന്നത്

ഹൈബ്രിഡ് ഗ്രാനുലാർ സീക്വൻസിങ് ബാച്ച് റിയാക്ടർ (hgSBR)
 
ഇസ്രോ-ബാർക്ക് സഹകരണത്തിലൂടെ വികസിപ്പിച്ചെടുത്ത ഹൈബ്രിഡ് ഗ്രാനുലാർ സീക്വൻസിങ് ബാച്ച് റിയാക്ടർ (hgSBR) അതിലൊന്നാണ്. ഇതിനെ ഒരു ഹൈടെക് വാഷിംഗ് മെഷീൻആണെന്ന്  സങ്കൽപ്പിക്കുക, അതിൽ  വസ്ത്രങ്ങൾ വൃത്തിയാക്കുന്നതിനുപകരം,  മലിനജലമാണ്  സംസ്കരിക്കപ്പെടുന്നത് . മൂന്ന് പ്രീഫാബ്രിക്കേറ്റഡ് മലമൂത്ര വിസർജ്ജന പ്ലാന്റുകളിൽ (FSTP-കൾ) ഈ സാങ്കേതികവിദ്യയാണ് ഉപയോഗിക്കുന്നത് , ഇത് മനുഷ്യ മാലിന്യങ്ങൾ കാര്യക്ഷമമായി സംസ്കരിക്കുകയും പരിസ്ഥിതി ശുദ്ധവും സുരക്ഷിതവുമായി തുടരുന്നുവെന്ന് ഉറപ്പാക്കുകയും ചെയ്യുന്നു.

ജിയോട്യൂബ് സാങ്കേതികവിദ്യ
 
മറ്റൊരു നൂതന സാങ്കേതിക വിദ്യയാണ് ജിയോട്യൂബ് സാങ്കേതികവിദ്യ . വലിയ അളവിൽ ദ്രാവക മാലിന്യങ്ങൾ സൂക്ഷിക്കുകയും സംസ്കരിക്കുകയും ചെയ്യുന്ന ഒരു ഭീമൻ ടീ ബാഗ് പോലെ യാണ് ഇതിന്റെ പ്രവർത്തനം . മാലിന്യങ്ങൾ നിയന്ത്രിക്കുന്നതിനും സംസ്കരിക്കുന്നതിനും ഈ സാങ്കേതികവിദ്യ സഹായിക്കുന്നു, ശുദ്ധജലം മാത്രം പരിസ്ഥിതിയിലേക്ക് തിരികെപോകുന്നു എന്ന് ഈ സാങ്കേതിക വിദ്യ   ഉറപ്പാക്കുന്നു. ഇതും മഹാ കുംഭമേളയിൽ പരിസ്ഥിതി മലിനീകരണം തടയാൻ  ഉപയോഗിക്കുന്ന മറ്റൊരു ആകർഷകമായ സമീപനമാണ്

ബയോറെമീഡിയേഷൻ
 
മാലിന്യങ്ങളെ വിഘടിപ്പിച്ച് വെള്ളം ശുദ്ധീകരിക്കുന്ന ഗുണകരമായ സൂക്ഷ്മാണുക്കൾ നിറഞ്ഞ വലിയ കുളങ്ങളുടെ ഒരു ശൃംഖല യാണ് ഇത് . ഏകദേശം 75 വലിയ കുളങ്ങളിൽ ശേഖരിക്കുന്ന ഗ്രേ വാട്ടറിൽ ഈ പ്രകൃതിദത്തവും പരിസ്ഥിതി സൗഹൃദവുമായ രീതി പ്രയോഗിക്കും, വെള്ളം ഫലപ്രദമായും സുരക്ഷിതമായും സംസ്കരിക്കുന്നുവെന്ന്  ഈ സംവിധാനം വഴി ഉറപ്പാക്കുന്നു.

മാലിന്യസംസ്‌കരണത്തിന് 1,600 കോടി

 ഉത്തർപ്രദേശ് സർക്കാർ മാലിന്യ സംസ്കരണത്തിന് ഗണ്യമായ പ്രതിബദ്ധത കാണിച്ചിട്ടുണ്ട്, മഹാ കുംഭമേളയുടെ ആകെ ബജറ്റ് 7,000 കോടി രൂപയാണ്. 1,600 കോടി രൂപ മാലിന്യ-ജല മാനേജ്മെന്റിനു മാത്രമായി നീക്കി  നീക്കിവച്ചിരിക്കുന്നു, കൂടാതെ 316 കോടി രൂപ തുറന്ന മലമൂത്ര വിസർജ്ജന രഹിത (ODF) അടിസ്ഥാന സൗകര്യങ്ങൾക്കായി പ്രത്യേകം നീക്കിവച്ചിരിക്കുന്നു.

 ഈ വിന്യസിച്ചിരിക്കുന്ന സാങ്കേതികവിദ്യകൾ നിരവധി നിർണായക പാരിസ്ഥിതിക ആശങ്കകൾ ലഘൂകരിക്കൽ  ആണ്  ലക്ഷ്യമിടുന്നത് .  ഇതിൽ നദി ജല മലിനീകരണം തടയുയുക  , മാലിന്യങ്ങളിൽ നിന്നും മലിനജലത്തിൽ നിന്നുമുള്ള ആരോഗ്യ അപകടസാധ്യതകൾ കുറക്കുക    , വലിയതോതിൽ ഉള്ള ജനസഞ്ചയങ്ങൾ ഒത്തുകൂടുമ്പോൾ ഉണ്ടാകുന്ന മാലിന്യവും അതുമൂലമുണ്ടാകുന്ന പാരിസ്ഥിതിക പ്രശ്നങ്ങളെ ലഘൂകരിക്കുക  . മാലിന്യ സംസ്കരണത്തിനുള്ള പ്രവർത്തന ത്തിൽ മനുഷ്യർക്ക് പകരം സാങ്കേതിക വിദ്യകൾ ഉപയോഗിക്കുക   , നൂതന സാങ്കേതിക ഇടപെടലുകൾ ഉപയോഗിച്ച് ഉറവിട തലത്തിലുള്ള മാലിന്യ നിർമാർജനത്തിന്  ഊന്നൽ നൽകുക, തന്ത്രപരമായ മാലിന്യ നിർമാർജന സംവിധാനങ്ങൾ നടപ്പിലാക്കുക എന്നിവ ഉൾപ്പെടുന്നു.

 1.45 ലക്ഷം പോർട്ടബിൾ ടോയ്‌ലറ്റുകൾ ആണ് കും,കുംഭമേളയിൽ ഉടനീളം  സ്ഥാപിച്ചിട്ടുള്ളത് , തുടർച്ചയായ ശുചീകരണത്തിനായി നിരവധി തൂപ്പുകാരെ നിയോഗിക്കൽ, മതിയായ മെഡിക്കൽ സൗകര്യങ്ങൾ സ്ഥാപിക്കൽ, സമഗ്രമായ മാലിന്യ ശേഖരണ, മാനേജ്മെന്റ് അടിസ്ഥാന സൗകര്യങ്ങൾ എന്നിവയാണ്  അധിക മാറ്റ് അധിക തയ്യാറെടുപ്പുകൾ .

 വലിയ തോതിലുള്ള മതപരമായ ഒത്തുചേരലുകൾ കൈകാര്യം ചെയ്യുന്നതിൽ ഈ നൂതന സാങ്കേതികവിദ്യകൾ ഒരു മാതൃകാപരമായ മാറ്റത്തെ യാണ് പ്രതിനിധാനം ചെയ്യുന്നത് .പരമ്പരാഗതമായി ജനസാന്ദ്രത കൂടിയ ഇത്തരം പരിപാടികളിൽ മനുഷ്യ പ്രയത്നം ഉപയോഗിച്ച് വന്നിരുന്ന സ്ഥാനത്ത് പുതിയ സാങ്കേതിക വിദ്യകൾ കൊണ്ട് എങ്ങിനെ ലോകത്തിൽ അപൂർവ്വങ്ങളിൽ അപൂർവ്വമായ മഹാ കുംഭമേളകൾ പോലെ ഉള്ള ഒത്തുചേരലുകൾ  കൂടുതൽ സുഗമമാക്കാം എന്നതിനുള്ള പ്രത്യക്ഷ ഉദാഹരണം ആണ് ഇപ്രാവശ്യത്തെ മഹാ കുംഭമേള.   പരിസ്ഥിതി സൗഹൃദ മാലിന്യ സംസ്കരണം, ആരോഗ്യ അപകടസാധ്യതകൾ കുറയ്ക്കൽ, പാരിസ്ഥിതിക തടസ്സങ്ങൾ കുറയ്ക്കൽ, വിഭവങ്ങളുടെ കാര്യക്ഷമമായ ഉപയോഗം എന്നിവ പുതിയ സംവിധാനങ്ങൾ  വാഗ്ദാനം ചെയ്യുന്നു. വമ്പിച്ച മതസമ്മേളനങ്ങളുമായി ബന്ധപ്പെട്ട സങ്കീർണ്ണമായ ലോജിസ്റ്റിക്കൽ, പാരിസ്ഥിതിക വെല്ലുവിളികൾ കൈകാര്യം ചെയ്യുന്നതിൽ ഇന്ത്യയുടെ സാങ്കേതിക വൈദഗ്‌ധ്യത്തിന് ഒരു തെളിവായി മഹാ കുംഭമേള 2025 നിലകൊള്ളുന്നു. എല്ലാവർക്കും വൃത്തിയുള്ളതും ആരോഗ്യകരവുമായ ഒരു ഭാവി സൃഷ്ടിക്കാൻ സാങ്കേതികവിദ്യയും പാരമ്പര്യവും എങ്ങനെ ഒരുമിച്ചു കൊണ്ടുപോകാം   തിളക്കമാർന്ന ഉദാഹരണമായി ഈ മഹാ കുംഭമേള  നിലകൊള്ളുന്നു.